رسم دید و بازدید نوروز به روایت سیاح قجری

قدس انلاین_مصطفی لعل شاطری: یکی از رسم های کهن مردم ایران پس از تحویل سال نو، مراسم دید و بازدید می باشد، چنانچه این امر از دیدِ سیاحان و گردشگران دوره قاجار به دور نمانده است.

برابر با رسمی کهن در ایران از نخستین روز آغاز نوروز تا روز دوازدهم فروردین را مردم به رفت و آمد به خانه بزرگان و خویشان و آشنایان و دید و بازدید از یکدیگر و شادباش گویی به هم اختصاص می دهند. این رسم از قدیم میان گروه ها و قشرها و طبقات مختلف اجتماعی در شهر و روستا مرسوم بوده است. پولاک در توصیف دید و بازدید عید در دوره قاجار می نویسد: جشنی که با نوروز آغاز می گردد تا سیزده دوام می یابد. در طول این روزها تقریباً همه کسب و کارها تعطیل است؛ در این مدت همه منحصراً به تفریح می پردازند، از لذایذ خانوادگی برخوردار می شوند یا به دید و بازدید یکدیگر می روند و به هم تبریک می گویند.
در همه جا شیرینی تعارف می کنند و می خورند. شاه خود با جلال و جبروت به دیدن مهم ترین روحانیون شهر می رود و آنان از وی با سادگی تمام پذیرائی می کنند تا خود به شهرت فقر و زهد دست یابند. وزیران به بازدید سفرای فرنگی می آیند و از این فرصت برای مذاکره در باب امور دولتی و خصوصی و برطرف کردن ناراحتی های شخصی و همچنین استعلام همگامی و همرایی آن ها با کابینه حاضر، سود می جویند.
در مراسم دید و بازدید نخست کوچکترها به عیددیدنی بزرگترها می روند، بعد بزرگ ترها بازدید کوچک ترها را پس می دهند. در نخستین روز عید، بستگان و دوستان به دیدن کسانی که عزیزی را در سال کهنه از دست داده اند می روند و به بازماندگان او «سرسلامتی» می دهند.

در شهرها، افرادی که پایه و شأن اجتماعی بالایی در جامعه دارند، روزی را در خانه می مانند یا به اصطلاح «می نشینند» تا دیگران برای عید مبارکی به دیدنشان بروند. در روستاها نیز در روز اول عید، زارعان و رعایا به دیدن مالک، کدخدا، ملّا و ریش سفیدان می روند. در دید و بازدیدها مردم به یکدیگر دست می دهند و کوچک ترها دست بزرگ ترها و بزرگ ترها روی همدیگر را می بوسند و به هم «عید مبارکی» می گویند.
اگر ایام نوروز به ماه ها و روزهای سوگواری، به ویژه به دهه نخست ماه محرم بیفتد، مردم در دید و بازدیدهای خود به جای تبریک گفتن، معمولاً صلوات می فرستند و شمر و یزید را در ایام محرم و ابن ملجم را در روز قتل حضرت علی (ع) لعن می کنند. اگر ایام نوروز به ماه رمضان بیفتد، مردم پس از روزه گشودن به خانه های یکدیگر و دید و بازدید می روند و روز سیزده را هم به بعد از ماه رمضان موکول می کنند.

پولاک، این سیاح دوره قاجار در باب مراسم دید و بازدید مردم در دوره قاجار می افزاید: اگر ایام نوروز با رمضان مصادف گردد دیگر شب ها را به خوش گذرانی صرف می کنند و روز را روزه نگاه می دارند؛ زیرا هر چه در طی این جشن ها به تسامح و تساهل گرایش دارند باز روزه داشتن را که از اصول اساسی اسلام است حرمت می گذارند و رعایت می کنند.
مردم شیراز هم عید نوروز را در ماه محرم نمی گیرند و معمولاً در اعیاد قربان و غدیر که پیش از دهه محرم قرار دارد به عید مبارکی می روند و گندم سبز می کنند. کسانی هم که عقد یا عروسی کرده اند هدایایشان را در روز عید غدیر می فرستند و ممکن است سفره نوروزی مختصری که حاوی قرآن مجید، سبزی، آینه و میوه است انداخته شود. ولی دید و بازدید و تبریک به کلی مفهومی ندارد.

منابع:
1- پولاک، ادوارد یاکوب. سفرنامه ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: 1361.
* بلوکباشی، علی. نوروز، جشن نوزایی آفرینش. تهران: 1388.